MOTOR Ders Notları
MOTOR : Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinalara motor denilir.
Motorlar önce ikiye ayrılır :
1) İçten yanmalı
2) Dıştan yanmalı motorlar.
Güncel yaşantımızda içten yanmalı motorlar
kullanılmaktadır. İçten yanmalı motorlarda ;
1- Yakıt cinslerine göre a) Benzinli b) Dizel c) LPG gazlı
2- Soğutma sistemlerine göre a) Hava soğutmalı b) Su soğutmalı
3- Zamanlarına göre a) 2 zamanlı b) 4 zamanlı
*Motoru oluşturan ana temel parçalar ikiye
ayrılır.
1-Sabit parçalar : Subap muhafaza kapağı, Silindir (Motor)
kapağı, Silindir (motor) bloku,karter
2-Hareketli parçalar : piston (piston üzerinde iki çeşit sekman
vardır. Kompresyon ve yağ sekmanıdır.)Krank mili (aramil )
eksantrik (kam) mili, subaplar (emme ve egsoz)
Motorun çalışma prensibine
4 zaman olayı denilir.
1- Emme zamanı 2- Sıkıştırma zamanı 3- Ateşleme iş zamanı 4-
Eksoz zamanı
Benzinli (LPG) motorların çalışma prensibi
1-Zaman silindire yakıt ve hava emilir.
2-Zaman silindire alınan yakıt ve hava karışımı sıkıştırılarak
ısıtılır.
3-Zaman ısınan yakıt ve hava karışımı buji ile ateşlenir.İş elde
edilir.
4-Zaman ekzoz subabı açılır kirli atıklar dışarı atılır.
Motor üzerinde iki çeşit manifold vardır.
Emme ve egsoz
*Ateşleme zamanında meydana gelen yüksek ses eksoz susturucu
tarafından yok edilir.
Dizel motorların çalışma prensibi
1-Zaman silindire sadece havadan emilir.
2-Zaman emilen hava sıkıştırılarak ısı ve basıncı artırılır.
3-Zaman ısınan ve basıncı artan havanın üzerine enjektörden
yakıt püskürtülerek ateşleme sağlanır.
4-Zaman eksoz subabı açılır kirli gazlar dışarı atılır.
* Araçların eksozundan iki renk duman
çıkar.
a-Siyah : Yakıt sarfiyatının belirtisidir.
b-Mavi : Motor yağ yakıyor.
Rodaj dönemi : Fabrikadan sıfır olarak alınan araçların
1500-2000 km. dönemine denilir.Bu dönemde fazla sürat ve ani
duruş-kalkış yapılmaz.
Yakıt sistemi : Yakıt deposu,benzin otomatiği,8benzin pompası)
karbüratör. Hava filtresi,yakıt deposunun temizliği yıllık
bakımdır.
Benzin otomatiği (benzin pompası) karbüratör ve yakıt deposu
arasında yer alır. Karbüratör emme manifoltu üzerinde bulunur.
Görevi yakıt ve hava oranını ayarlamaktır.( 1/15 oranında yakıt
ve hava karışımını sağlar)
Karbüratörde üç devre vardır.
a) jigle devresi b) Kapı devresi c) Rolanti devresi
1- Hava filtresinin görevi havayı temizlemektir.İki tip filtre
vardır.
a) Hava filtresi b) Yağlı tip hava filtresi
Egzozdan siyah duman çıkıyorsa öncelikle hava filtresine
bakılır.Kış mevsimine girerken kışlık bakım olarak hava filtresi
veya jigle kışlık pozisyona getirilir. Katalitik konvektörlü
araçlarda kurşunsuz benzin kullanılır.
Yağlama sistemi :
Sürtünmeden
dolayı aşınmayı önlemek, azda olsa motoru soğutmak ve motor iç
aksamında yağlanan parçaları temizlemek üzere motora 20/50 motor
yağı subap muhafaza kapağı üzerindeki kapakçıktan konulur. Yağ
seviyesinin kontrolü günlük bakımdır. Normal motor yağ seviyesi
yağ seviye çubuğunun iki çizgisi arasında olmalı, motor yağı
eksilirse motora aynı numara ve marka yağ ilave edilir.
Motor çalışırken motor yağ lambası yanarsa motor derhal stop
edilir. Motor çalışırken yağ lambasının yanma nedeni, motor yağı
eksilirse, filtre tıkanırsa yağ lambası arızalanırsa veya yağ
müşürünün arızalanması . Motor yağı motor sıcakken aracın bakım
kitabında verilen sürede değiştirilir.
Soğutma sistemi
1-Hava soğutmalı motorlarda motor yapısı farklı su, soğutmalı
motorlardaki sistemler yoktur.
2-Su soğutmalı motorun soğutma sistemi parçaları
3-Radyatör kapağı, radyatör, pervane, devir-daim pompası,
vantilatör kayışı, hararet ısı müşürü, termostat, fan motoru ve
fan müşürüdür.
*Motorun hararet yapması motor suyunun eksilmesinden aşağıdaki
nedenlerden ;
1- Radyatör kapağından
2- Radyatörün delik olması
3- Radyatör hortumunun hortumunun delik olması
4- Kaloriferin su kaçırması
5- kalorifer hortumunun su kaçırması
6- Silindir kapak contasının su kaçırması
*Su tam olmasına rağmen motor hararet
yapıyorsa ;
1-Su kanalları tıkalı olursa
2- Pervane kırık olursa
3- Vantilatör kayışı gevşek veya kopuk olursa
4-Su pompası arızalı olursa
5- Termostat arızalı olursa
6- Fan motoru veya fan müşürü arızalı olursa
Radyatördeki su seviyesinin kontrolü günlük bakımdır.Radyatöre
konulacak su seviyesi peteklerin üzerinde olacak, radyatöre
temiz içilecek su konulmalıdır. Sıcak motora soğuk su konulursa
silindir kapağı veya motor bloğu çatlar. Sıcak motora ılık ve
kireçsiz su konulmalıdır. Bu su konulurken motor rolantide
çalıştırılmalıdır. Sıcak motorun radyatör kapağı hava basıncı
alındıktan sonra açılmalıdır. Motor suyunun kışın donmaması için
suya antifriz konulur. Vantilatör kayışının koptuğu ilk önce
şarj ikaz lambasından, hararet ısı göstergesinden anlaşılır.
Ateşleme sistemi :
1-Akü (akümülatör, batarya)
2-Endüksiyon (ateşleme) bobini
3-Distribütör
4- Bujiler
Akü motora ilk hareketi veren marş sistemine elektrik verir,
motor çalışmadığı sürede aracın tüm elektrik donanımını besler.
Akü kutup başlarının biri artı (+), biri eksi (-)’dir. Artı
kutup başı eksi kutup başına göre biraz kalındır. Akü kutup başı
bağlanırken önce (+) kutup, sonra (-) kutup bağlanır. Akü’den
akü’ye takviye yapılırken (+) kutup (+) ya, (-) kutup, (-) ye
bağlanır. Akü suyu (elektrolit) seviyesi eksilirse saf su ile
tamamlanır. Kutup başları oksitlenirse sıcak (sodalı) su ile
temizlenir. Akü kendiliğinden boşalırsa (deşarj olursa) plakalar
arasında kısa devre vardır veya akü üzeri kirlidir. Akü’nün iki
kutup başı birleştirilirse akü kısa devre yapar. Flaman kapağı
deliği tıkanırsa akü patlar. Araçta elektrik kaynağı yapılırsa
akü kutup başı sökülür. Ayrıca araçta kısa devreden çıkan
yangında kutup başları sökülür. Akü’nün kışın donmaması için akü
tam kapasiteyle şarj edilmelidir.
Endüksiyon (ateşleme) Bobini-yüksek voltajlı akım oluşumu veya
12 wat’lık akımın 18-25 bin wat’a ulaşmasını sağlar.
Distribütörler :
Yüksek voltajlı
akımın zaman ve sıraya göre bujilere dağıtır. Bujiler ateşleme
yapar. Buji ayarı bozuk olursa, normal ateşleme almaz, motor
güçten düşer. Yakıt sarfiyatı artar, eksozdan siyah duman çıkar.
Distribütörün içinde tevzii makarası, platin ve kondansatör
mekfeze bulunur. Distribütör hareketini kam (eksantrik) milinden
alır. Ateşleme sisteminde buji, platin ve avans ayarı yapılır.
Avans ayarı bozuk olursa motor vuruntulu çalışır. Marşa bastık
tık dedi kaldı, korna çalmadı, farlar yanmadı.. sebebi-akü
boşalmıştır, kutup başları oksitlenmiş veya gevşemiştir. Marş
motoru dönmüyor, motor çalışmıyorsa ya yakıt sistemi veya
ateşleme sistemi arızalıdır. Distribütör kapağı çatlak olursa
elektrik kaçağı olur. Kontak anahtarı ateşleme durumunda açık
bırakılırsa ateşleme sisteminde platin veya bobin
(ateşleme-endüksiyon) yanar. Dijital göstergeli araçlarda akü
takviyesi yapılmaz. Motora ilk hareketi veren sisteme marj
sistemi denir. Marj dişlisi ilk hareketi volan dişlisine verir.
Motor çalıştıktan sonra veya motor çalışırken marşa basılırsa
marş veya volan dişlisi zarar görür. Marşa en fazla 10-15 sn.
basılmalıdır. Daha fazla basılırsa akü boşalır.
Şarj sistemi :
Vantilatör
kayışından aldığı mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren
alternatör (şarj dinamosu)dur. Şarj sisteminin ürettiği
elektriği kontrol altında tutan, konjektör (regülatör) dür.
Aracın akü sü sık sık su kaynatıyorsa, aracın elektrik (farları)
sık sık yanıyor (bozuluyor) sa konjektör arızalıdır. Motor
çalışırken şarj ikaz lambası yanıyorsa vantilatör kayışı gevşek
veya kopuk, şarj dinamosu (alternatörün) kablosu çıkmıştır.
Araçta akü veya şarj sisteminden aldığı elektrikle görev yapan
bütün sistemlere elektrik donanımı denilir. Farlar gece
karanlığında yolumuzu aydınlatır. Kısa huzmeler 25 mt. Uzun
huzmeler 100mt. Mesafeyi aydınlatır. Sigortaların görevi kısa
devreden doğacak tehlikelere karşı sistemi korur. Sigorta atarsa
aynı amperde sigorta ile değiştirilir. Farlar yanmıyorsa; ampülü
yanmıştır, kablo bağlantısı çıkmıştır. Sigortası atmıştır, far
anahtarı bozulmuştur. Sinyal lambaları yanmıyorsa flaşör
arızalanmıştır. Fren stop lambaları yanmıyorsa fren müşürü
arızalanmıştır.
Güç Aktarma Organları :
Çalışan
motor hareketini aracın tekerlerine ileten sisteme güç aktarma
organları denilir.Motor-kavrama (debriyaj) vites kutusu, şaft
(kardan mili) diferansiyel tekerlekler .
Kavrama (debriyaj) :
Motor
hareketini vites kutusuna ileten ve kesen sistemdir. Ani ve sert
kalkışlar araç hareket halindeyken ayağın debriyaj pedalı
üzerinde bulunması debriyajın kısa sürede aşınmasına neden olur,
debriyaj aşınmış ise motor çekişte zorlanır yakıt sarfiyatı
artar. Araç vitese geçişte zorlanıyorsa debriyaja sonuna kadar
basılmıyordur.
Vites kutusu :
Aracın hızını gücünü
devrini (tork) ayarlayan dişli grubudur. Vites kutusunun yağ
seviyesine bakılır; vites kutusunda 90 numara dişli yağı
kullanılır.
Şaft : Vites kutusunun hareketini
diferansiyale iletir.
Diferansiyel :
Şafttan aldığı
hareketin yönünü 90 derece değiştirip tekerlere ileten tekerler
arasındaki farklı dönüşle aracın viraj alma kolaylığını sağlayan
diferansiyeldir.
Ön düzen donanımı direksiyon sistemi : Ön düzen donanımında sık
sık kontrol edilecek parça rot başlarıdır. Direksiyon bir tarafa
çekiyorsa ön lastiklerin havaları eşit değildir veya rot ayarı
bozuktur.Direksiyon zor dönüyorsa ön lastiklerin havası
azdır.Direksiyon kutusu veya rot başları bozuktur. Direksiyonda
boşluk varsa direksiyon kutusu veya rot başları
arızalıdır.Lastikler içten veya dıştan dengesiz aşınıyorsa rot
ayarı bozuktur.
Süspansiyon sistemini oluşturan parçalar : Helezon yaylar,
amortisörler, makaslardır. Yayların salınımını kontrol eden
parça amortisörlerdir.
Fren sistemi : El freni parketmiş
aracın yerini sabitleştirmek için kullanılır. El freni çekil
olarak araç hareket ettirilirse balatalar ısınır fren tutmaz.
Kışın soğuk ve yağışlı havalarda el freni geceleri kullanılmaz.
Fren pedalına sonuna kadar basılıp fren tutmuş ise fren
hidroliği bitmiştir. Fren pedalı normal sertleşmesine rağmen
fren tutmaz ise fren sisteminde hava vardır. ABS fren sisteminin
özelliği fren yapılınca direksiyon hakimiyeti bozulmadan aracın
durmasıdır. Fren ayarları sıkı olursa yakıt sarfiyatı artar.
Araçlarda kullanılan fren sistemine Westing hause fren sistemi
denir. Bu fren sisteminde araç stop ederse frenler tutmaz. Fren
sisteminde kullanılan hidrolik seviyesinin kontrolü günlük
bakımdır.
Lastiklerin hava kontrolü günlük bakımdır. Her yola çıkışta
lastik hava basıncı kontrol edilmelidir. Lastik havaları az
olursa lastikler yanlardan aşınır, güç kaybı ve yakıt
sarfiyatının artmasına neden olur. Lastik havaları normalden
fazla olursa lastikler ortadan aşınır. Direksiyonda titreme
varsa tekerlerin balans ayarı bozuktur. İç lastiği olmayan
lastiklere Dubleks lastik denilir. Karlı havalarda çekiç
tekerlere zincir takılır. Bijon somunlarının temizliği kuru
bezle yapılır. Yedek lastiğe stepne denilir. Lastik
değiştirilirken el freni çekili olmalıdır. Lastik üzerindeki
rakam, harf ve yazıların anlamı, lastik ebat ve ölçüleri ile
lastik özelliğini belirtir.
Aracın bakım kitabında verilen sürede aracın ön ve arka
lastikleri yer değiştirilmelidir. Uzun yolda lastik sıcakken
yapılan kontrolde lastik havaları basınç aynen bırakılır. Araç
hareket halindeyken direksiyonda titreme vardır. Tekerlerin
balans ayarı bozuktur.
Dizel motorların yakıt sistemi : Yakıt deposu,mazot otomatiği
(besleme pompası), yakıt filtreleri,mazot enjeksiyon pompası.
Enjektör.
*Dizel motorların kış mevsiminde kolay ve rahat çalışması için
kızdırma bujileri kullanılır.
a- Jigle soğuk havalarda motoru kolay ve rahat çalışmasını
sağlar. Otomatik ve mekanik olmak üzere 2 çeşit jigle vardır.
b- Kapı devresi gaz pedalına ani basılınca karbüratöre ilave
yakıt gönderir. Bunun için motor çalışmazken gaz pedalına birkaç
defa basılınca motor boğulur. Boğulan motoru çalıştırmak için
önce gaz pedalına sonuna kadar basılıp daha sonra marşa basılır.
c- Rolanti motorun gaz pedalına basılmadan kendi halinde
çalıştığı en düşük devirdir. Rolanti ayarı ile sağlanır.